Stabrowska ze Schmidtów Halina, pseud. i przybrane nazwiska: Pani Marta, Maria, Wita, Kolno, Frau Peters, In Peters, Halina Kocurska, Halina Lechicka, Wanda Żuchowska, Halina Żurowska (1901–1943), szef Wydziału Legalizacji Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, kurierka i sekretarka Komendanta Obszaru Zachodniego Armii Krajowej. Ur. 11 IV w Środzie Wielkopolskiej, była córką Telesfora Schmidta, rolnika i budowniczego, prezesa miejscowego «Sokoła», powstańca wielkopolskiego, oraz Zofii z Woźnych.

http://ipsb.nina.gov.pl/index.php/a/halina-stabrowska-ze-schmidtow

W r. 1918 otrzymała świadectwo dojrzałości w niemieckiej szkole średniej Wegnersche Höhere Mädchenschule w Poznaniu, której właścicielką i dyrektorem była M. Wegener; tajną naukę języka polskiego pobierała w pensjonacie Aleksandry Słonimskiej. Ukończyła również kurs pedagogiczny pod kierownictwem ks. Józefa Kłosa i Marii Swinarskiej. Działalność społeczną rozpoczęła w PCK jako praktykantka w szpitalu i na dworcu kolejowym w Środzie Wielkopolskiej w czasie wojny polsko-sowieckiej 1919–20 r.

W marcu 1920 wyszła za mąż za Kazimierza Stabrowskiego i przeniosła się do Bydgoszczy. Działała tam w Kole Kulturalno-Oświatowym pracowników PKP, następnie zaś w l. 1928–31 była przewodniczącą Komitetu Niesienia Pomocy Wdowom i Sierotom po pracownikach PKP. W l. 1931–2 była delegatem Stow. Pań Św. Wincentego à Paulo do Rady Wyższej Pań Miłosierdzia w Poznaniu. Wygłaszała referaty na zjazdach Stowarzyszenia oraz w organizacjach katolickich. Od r. 1933 skupiła się na działalności w Polskim Białym Krzyżu (PBK), organizacji mającej za zadanie pracę oświatową i kulturalną wśród żołnierzy, zwłaszcza analfabetów. W lipcu 1935 została prezesem koła PBK w Bydgoszczy, które wkrótce uznano za jedno z najlepiej pracujących w kraju. T.r. otrzymała Srebrny Krzyż Zasługi. Czynna była także w Polskim Związku Zachodnim, Kole Przyjaciół Związku Strzeleckiego, Radzie Artystyczno-Kulturalnej m. Bydgoszczy, oraz w Bydgosko-Gdańskiej Rodzinie Kolejowej. Jest prawdopodobne, że S. była w tym okresie kadrowym współpracownikiem Ekspozytury nr 3 w Bydgoszczy Oddziału II Sztabu Głównego, zajmującej się wywiadem płytkim na odcinku niemieckim. Nawiązała wówczas kontakty z dowódcą Pomorskiej Brygady Kawalerii, gen. Stanisławem Grzmotem-Skotnickim oraz z szefem Dowództwa Okręgu Korpusu (DOK) VIII w Toruniu, gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim (od lutego 1938). W listopadowych wyborach do sejmu t.r. kandydowała z okręgu wyborczego nr 100 z listy Obozu Zjednoczenia Narodowego, i została zastępcą posła Juliusza Dudzińskiego. T.r. ogłosiła artykuł pt. Młodzież w obronie państwa. PBK mobilizuje ducha żołnierskiego wśród młodzieży („Polska Zbrojna”, nr 79). Blisko współpracowała z Ludwikiem Muzyczką, inspektorem terenowym Tajnego Okręgu Północnego Związku Strzeleckiego. Od wiosny 1939 objeżdżała woj. pomorskie z ramienia Pogotowia Społecznego Przysposobienia Wojskowego Kobiet z wykładami i kursami mającymi przygotować ludność do działań obronnych.

Po wybuchu drugiej wojny światowej, na naradzie w DOK VIII w Toruniu u gen. Karaszewicza-Tokarzewskiego (2 lub 3 IX), została S. powołana (wraz z Józefem Dambkiem) w skład zespołu dowodzonego przez kpt. Jana Koca vel Wróbla, który miał utrzymywać łączność z opuszczającymi Pomorze władzami wojskowymi, dowództwem Armii «Pomorze», broniącym się Wybrzeżem i władzami w Warszawie oraz organizować ewakuację z Pomorza miejscowych działaczy polskich, szczególnie narażonych na represje ze strony Niemców. Po wejściu Niemców do Bydgoszczy S. została aresztowana; była przetrzymywana w koszarach 15. p. artylerii lekkiej, a następnie w obozie Selbstschutzu w Prochowni (dzielnica Jachcice). Dn. 28 XI wyszła na wolność dzięki łapówce, z obowiązkiem codziennego meldowania się na policji. Niezwłocznie zbiegła z Bydgoszczy do Warszawy, gdzie nawiązała kontakt z Karaszewiczem-Tokarzewskim, organizującym konspiracyjną Służbę Zwycięstwu Polski (SZP); na początku grudnia została zastępcą kpt. Emila Kumora, szefa Wydz. Personalno-Legalizacyjnego Komendy Głównej (KG) SZP (potem ZWZ). Współpracowała blisko z mjr. Józefem Ratajczakiem, komendantem Okręgu Pomorskiego ZWZ i miała wpływ na obsadę personalną konspiracji pomorskiej. Dn. 1 VIII 1940 została szefem Wydz. Legalizacji w Oddz. I KG ZWZ. Od r. 1942 prowadziła sprawy legalizacji oraz lokali pobytowych i kontaktowych we współpracy z komórkami Związku Odwetu KG ZWZ (potem AK), działającymi na terenie Rzeszy. Od stycznia 1943 była, w stopniu kapitana, szefem sekretariatu komendanta Obszaru Zachodniego AK gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, jego osobistą sekretarką, łączniczką i kurierką do Okręgu Pomorskiego AK. Przez jej ręce przechodziły materiały wywiadowcze z Pomorza przekazywane do Komendy Obszaru Zachodniego, a następnie do II Oddz. KG AK. Do jej obowiązków należała organizacja spotkań Bora-Komorowskiego z przedstawicielami Delegatury Rządu RP i kurierami przybywającymi z zagranicy oraz z ziem wcielonych do Rzeszy. Pomagała też w wykupie aresztowanych przez Gestapo. W pracy konspiracyjnej posługiwała się zmienianymi często nazwiskami i lokalami. Znając biegle język niemiecki i posługując się doskonale podrobionymi dokumentami szczęśliwie wychodziła z wielu niebezpiecznych sytuacji; aresztowana została przypadkowo (jako Żuchowska) 16 X 1943 w Warszawie, w mieszkaniu swojej współpracowniczki i przyjaciółki Barbary Pieradzkiej (Pierackiej), przy ul. Niemcewicza 9 (Gestapo poszukiwało właścicielki mieszkania, wówczas nieobecnej). Osadzona w izolatce na Pawiaku, przeszła ciężkie śledztwo, nikogo nie wydała. Próba wykupu S-iej nie powiodła się. Dn. 30 XI została rozstrzelana w zbiorowej egzekucji publicznej przy ul. Solec 53 (wg większości opracowań), lub w ruinach getta (wg m.in. Bora-Komorowskiego). Upamiętniona została na nagrobku męża na cmentarzu Starofarnym w Bydgoszczy. S. była odznaczona pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari V kl. i Krzyżem Walecznych.

Mąż S-iej Kazimierz Stabrowski (1888–1944), inżynier, zatrudniony w węźle PKP Bydgoszcz, był współtwórcą szkoły szybowcowej w Fordonie pod Bydgoszczą. W czasie wojny wziął fikcyjny rozwód z S-ą. Zginął w powstaniu warszawskim 1944 r. S. miała z nim córkę Danutę Elżbietę (ur. 1921), 1.v. Aniołową, 2.v. Zeidler, w czasie wojny działającą w konspiracji pod pseud. Daneusz.

Bydgoski słownik biograficzny, Bydgoszcz 1995 II (Kutta J., fot.); Komorowski K., Konspiracja pomorska 1939–1945. Leksykon, Gd. 1993; Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, Tor. 1998 IV (E. Zawacka, fot.); Słownik uczestniczek walki o niepodległość, W. 1988 (fot.); Zasłużeni Pomorzanie w latach II wojny światowej, Wr. 1984 (Jastrzębski W.); – Armia Krajowa na Pomorzu, Red. E. Zawacka i M. Wojciechowski, Tor. 1993; Bargiełowski D., Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz…, W. 2000 I 631; Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, W. 1970; Ciechanowski K., Ruch oporu na Pomorzu Gdańskim, W. 1971; Dzieje Środy Wielkopolskiej i jej regionu, Red. S. Nawrocki, Środa Wpol. 1990 s. 141; Jastrzębski W., Sekretarka komendanta AK, „Fakty” 1983 nr 1 s. 6, 15 (fot.); Jaszowski T., Okręg Pomorski Armii Krajowej, podokręg południowo-wschodni, Tor. 1996; Kryńska E. J., Polski Biały Krzyż, Białystok 1991; Lewandowska S., Kryptonim „Legalizacja”, W. 1984; Luboradzka A., Naśladowczynie Emilii Plater, „Tyg. Katolików WTK” 1971 nr 21; Malinowski K., Kobiety-żołnierze AK „Więź” 1968 nr 2 s. 107; tenże, Żołnierze łączności walczącej Warszawy, W. 1983; Ney-Krwawicz M., Komenda Główna AK, W. 1990 (fot.); Organizacje paramilitarne i pokrewne na Pomorzu w przededniu II wojny światowej, Red. W. Rezner, M. Wojciechowski, Tor. 1996; Pluta-Czachowski K., Polskie Państwo Podziemne. Konspiracja terenowa, „Kierunki” 1981 nr 34; Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu, Red. G. Górski, Tor. 1998; Pomorskie organizacje konspiracyjne poza AK 1939–1945, Red. S. Salmonowicz i J. Sziling, Tor. 1994; Salmonowicz S., Ludwik Muzyczka 1900–1977. Polityk i żołnierz, W. 1992 s. 88; Serwański E., Wielkopolska w cieniu swastyki, W. 1970; Służba Polek na frontach II wojny światowej, Red. E. Zawacka, Tor. 1998 cz. 2; Walka podziemna na Pomorzu w l. 1939–1945. W 50 rocznicę powstania Służby Zwycięstwu Polski, Red. J. Sziling, Tor. 1999; Wroniszewski J. K., IV Obwód Armii Krajowej Ochota. Okręg Warszawa, W. 1997; Zawacka E., Szkice z dziejów Wojskowej Służby Kobiet, Tor. 1992; – Izby ustawodawcze, „Przekrój” 1939 nr 1 s. 107; Sprawozdanie z działalności Polskiego Białego Krzyża w Toruniu…, Tor. 1935, 1937; – Bór-Komorowski T., Armia Podziemna, W. 1994; By nie odeszły w mrok zapomnienia, W. 1984; Czuperska-Śliwicka A., Cztery lata ostrego dyżuru, W. 1989; Kumor E., Wycinek z historii jednego życia, W. 1967; Stabrowska-Zeidler D., Sprostowania…, „Kierunki” 1967 nr 7; taż, Wspomnienie o Halinie Stabrowskiej, Kalendarz Bydgoski R. 18: 1985 s. 97–102 (fot.); Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1985; – Arch. Archidiec. w P.: sygn. PM 298/24 (księga chrztów paraf. NMP Wniebowziętej w Środzie Wpol., 1901) s. 97 nr 103; Kom. Hist. Kobiet w Walce o Niepodległość w W.: sygn. II–S–185 (fot.); – Informacje Czesława Łuczaka z P.

Marek Getter