Polskie fachowe czasopiśmiennictwo wojskowe z okresu międzywojennego jest dla historyka wojskowości bardzo cennym źródłem informacji. Źródłem tym cenniejszym im bardziej nie zastąpionym, w kontekście olbrzymich strat w polskim zasobie archiwalnym poniesionych w toku działań wojennych i okupacji. Stanowi ono także często niedoceniane świadectwo poglądów jakie prezentowała ówczesna kadra na ważne dla niej zagadnienia, tak historyczne, szkoleniowe jak i teoretyczne. W okresie międzywojennym ukazywało się 288 czasopism wydawanych przez instytucje i organizacje wojskowe.
W czasopismach tych często publikowano dokumenty, które nie zachowały się, artykuły poruszające szeroko i wnikliwie wiele niezmiernie ciekawych tematów tym ciekawszych, że pisanych przez wysoko kwalifikowanych fachowców i praktyków wojskowych. Szczególnie cenne są artykuły dotyczące wojny polsko-rosyjskiej 1920 roku, autorami których byli niejednokrotnie nie tylko świadkowie ale i kreatorzy opisywanych epizodów wojennych.
Saper i Inżynier Wojskowy
Miesięcznik został założony w styczniu 1922 roku z inicjatywy oficerów służb technicznych. Przeznaczony był przede wszystkim dla oficerów wojsk łączności i broni pancernej. W zamieszczanych w nim pracach poruszano problemy fortyfikacji i budownictwa wojskowego, minerstwa i wszelkich zagadnień dotyczących służby saperskiej tak podczas wojny jak i pokoju. Publikowano w nim artykuły w których autorzy dzielili się swoim doświadczeniami i wspomnieniami z lat wojny światowej oraz wojen polskich toczonych w XIX i XX wieku.
Poruszano także problemy jakie powstawały podczas prac w pracowniach i fabrykach pracujących na rzecz wojska. Materiały publikowane w tym periodyku umożliwiały także pogłębienie, wiedzy oficerom innych specjalności, szczególnie piechoty i artylerii.
W pierwszych latach swojej działalności, pismo nie miało ściśle sprecyzowanej myśli programowej, stąd też duża ilość wyciągów z rozkazów personalnych, opisów wydarzeń życia oddziałów lub służb technicznych, sprawozdań z zawodów sportowych i nekrologów tragicznie zmarłych saperów. Powoli jednak pismo rozwijało się, rozpoczęto publikować materiały związane z transportem kolejowym, lotniczym, bronią pancerną oraz łącznością. Sporo miejsca na łamach miesięcznika poświęcano także szkoleniu wojsk, w tym doskonaleniu kadry.
Przewodniczącym Komitetu Redakcyjnego był płk Mieczysław Dąbrowski, Szef Departamentu V Ministerstwa Spraw Wojskowych. Redakcja była silnie związana z Oficerską Szkołą Inżynierii. Redaktor Naczelny był bowiem jednocześnie Komendantem tej uczelni, a w drukarni tej szkoły drukowano Sapera i Inżyniera Wojskowego. Mimo ciągłego borykania się z problemami finansowymi w latach 1925–1926 redakcja przygotowywała się do stworzenia nowego pisma dla wszystkich rodzajów służb.
Przegląd Wojskowo-Techniczny
Miesięcznik powstał w wyniku przekształcenia się w 1927 roku Sapera i Inżyniera Wojskowego. Z uwagi na szybki rozwój wojsk saperskich, łączności i broni pancernej, konieczne stało się utworzenie bardziej specjalistycznego czasopisma. Od tej pory był to wspólny organ wojsk technicznych.
Periodyk wydawany był przez Departament Inżynierii Ministerstwa Spraw Wojskowych Przegląd składał się z trzech odrębnych działów: Saper, Łączność i Broń Pancerna. Oprócz naczelnego redaktora powołano równocześnie trzech samodzielnych redaktorów wymienionych działów. Powołano także wspólny dla całego czasopisma Komitet Redakcyjny, w skład którego wchodzili przede wszystkim oficerowie tych trzech rodzajów służb35. Każdy z działów stanowił odrębną całość, zachował oddzielną, ciągłą numeracje stron i wyodrębniony spis treści. Redaktorami tych działów byli: Sapera – kpt. Karol Kleczke, mjr dypl. Jerzy Levittoux, kpt. dypl. Leon Tyszyński i mjr Tadeusz Zaniewski.
W dziale Saper poruszano m.in. takie problemy jak: Organizacja; Wyszkolenie i wychowanie; Taktyka saperska (ogólna, fortyfikacyjna, przeprawy, komunikacja, niszczenia i zapory); Obrona przeciwpancerna; Zagadnienia specjalne i Różne. Od początku swego istnienia periodyk był właściwie trzema pismami, w jednym wolumenie, a komitet redakcyjny spełniał prawie wyłącznie funkcje administracyjne.
Przegląd saperski
Miesięcznik był kontynuacją działu Saper z Przeglądu Wojskowo-Technicznego. Pierwszy numer pisma ukazał się w styczniu 1938 roku. Ciągłość tę podkreślała zachowana przez redakcję numeracja, przyjęto bowiem, jako kolejny rok wydawania pisma rok dwunasty, licząc od daty powstania Przeglądu Wojskowo-Technicznego. tj. roku 1927. Układ i format zeszytu również pozostała bez zmian. Wydawcą było Dowództwo Saperów Ministerstwa Spraw Wojskowych.
Problematyka poruszana na łamach czasopisma była bardzo rozległa, lecz ściśle związana z działalnością saperów. Poza artykułami przekrojowymi, w każdym numerze, wiele miejsca przeznaczano na przegląd publikacji zamieszczanych w zagranicznych periodykach saperskich. Ostatnie strony każdego zeszytu przeznaczano na sprawozdania i recenzje oraz bibliografię. W Przeglądzie Saperskim nie było w zasadzie wyodrębnionych działów tematycznych. Prace drukowano w kolejności ustalonej przez redakcję. Jednak w opracowanym w grudnia 1938 roku Skorowidzu działowym artykuły zgrupowano w następujące działy: Organizacja; Historia; Wyszkolenie i wychowanie; Regulaminy, Instrukcje i podręczniki; Taktyka saperów; Sprzęt, materiały i zaopatrzenie saperów; Różne. W celu promocji młodych talentów, redakcja ogłaszała konkursy na najlepsze prace poruszające problematykę saperską.
Można stwierdzić, że – obok obowiązujących instrukcji i podręczników – był Przegląd Saperski głównym … źródłem informacji oraz polem wymiany doświadczeń dotyczących taktyki saperów, a zwłaszcza szkolenia żołnierzy i pododdziałów.
Tytuł pisma | wydawany | il. numerów |
Saper i Inżynier Wojskowy | 1922–1926 | 60 |
Przegląd Wojskowo-Techniczny | 1927–1937 | 132 |
Przegląd Saperski | 1938–1939 | 20 |
Redaktorzy naczelni | od | do |
płk inż. Konstanty Haller | I.1922 | XII. 1926 |
płk dyp. inż. Marian Przybylski | I. 1927 | XII. 1927 |
płk Jan Skoryna | XII. 1927 | IV. 1929 |
płk Stefan Dąbrowski | V. 1929 | XII. 1929 |
ppłk Władysław Szwykowski | I. 1930 | XII. 1932 |
ppłk Patryk O’Brien De Lacy | I. 1932 | XII. 1937 |
mjr/ppłk Teodor Zaniewski | I. 1938 | IX. 1939 |
Opracowano na podstawie: Zdzisław G. Kowalski, Fachowe czasopisma wojskowe w latach 1918–1939