Czasopisma saperskie (1922-1939)

Polskie fachowe czasopiśmiennictwo wojskowe z okresu międzywojennego jest dla historyka wojskowości bardzo cennym źródłem informacji. Źródłem tym cenniejszym im bardziej nie zastąpionym, w kontekście olbrzymich strat w polskim zasobie archiwalnym poniesionych w toku działań wojennych i okupacji. Stanowi ono także— często niedoceniane — świadectwo poglądów jakie prezentowała ówczesna kadra na ważne dla niej zagadnienia, tak historyczne, szkoleniowe jak i teoretyczne. W okresie międzywojennym ukazywało się 288 czasopism wydawanych przez instytucje i organizacje wojskowe.
W czasopismach tych często publikowano dokumenty, które nie zachowały się, artykuły poruszające szeroko i wnikliwie wiele niezmiernie ciekawych tematów tym ciekawszych, że pisanych przez wysoko kwalifikowanych fachowców i praktyków wojskowych. Szczególnie cenne są artykuły dotyczące wojny polsko-rosyjskiej 1920 roku, autorami których byli niejednokrotnie nie tylko świadkowie ale i kreatorzy opisywanych epizodów wojennych.

„Saper i Inżynier Wojskowy”
Miesięcznik został założony w styczniu 1922 roku z inicjatywy oficerów służb technicznych. Przeznaczony był przede wszystkim dla oficerów wojsk łączności i broni pancernej. W zamieszczanych w nim pracach poruszano problemy fortyfikacji i budownictwa wojskowego, minerstwa i wszelkich zagadnień dotyczących służby saperskiej tak podczas wojny jak i pokoju. Publikowano w nim artykuły w których autorzy dzielili się swoim doświadczeniami i wspomnieniami z lat wojny światowej oraz wojen polskich toczonych w XIX i XX wieku.
Poruszano także problemy jakie powstawały podczas prac w pracowniach i fabrykach pracujących na rzecz wojska. Materiały publikowane w tym periodyku umożliwiały także pogłębienie, wiedzy oficerom innych specjalności, szczególnie piechoty i artylerii.
W pierwszych latach swojej działalności, pismo nie miało ściśle sprecyzowanej myśli programowej, stąd też duża ilość wyciągów z rozkazów personalnych, opisów wydarzeń życia oddziałów lub służb technicznych, sprawozdań z zawodów sportowych i nekrologów tragicznie zmarłych saperów. Powoli jednak pismo rozwijało się, rozpoczęto publikować materiały związane z transportem kolejowym, lotniczym, bronią pancerną oraz łącznością. Sporo miejsca na łamach miesięcznika poświęcano także szkoleniu wojsk, w tym doskonaleniu kadry.
Przewodniczącym Komitetu Redakcyjnego był płk Mieczysław Dąbrowski, Szef Departamentu V Ministerstwa Spraw Wojskowych. Redakcja była silnie związana z Oficerską Szkołą Inżynierii. Redaktor Naczelny był bowiem jednocześnie Komendantem tej uczelni, a w drukarni tej szkoły drukowano „Sapera i Inżyniera Wojskowego”. Mimo ciągłego borykania się z problemami finansowymi— w latach 1925—–1926 redakcja przygotowywała się do stworzenia nowego pisma dla wszystkich rodzajów służb.
„Przegląd Wojskowo-Techniczny”
Miesięcznik powstał w wyniku przekształcenia się w 1927 roku „Sapera i Inżyniera Wojskowego”. Z uwagi na szybki rozwój wojsk saperskich, łączności i broni pancernej, konieczne stało się utworzenie bardziej specjalistycznego czasopisma. Od tej pory był to wspólny organ wojsk technicznych.
Periodyk wydawany był przez Departament Inżynierii Ministerstwa Spraw Wojskowych „Przegląd” składał się z trzech odrębnych działów: „Saper”, „Łączność” i „Broń Pancerna”. Oprócz naczelnego redaktora powołano równocześnie trzech samodzielnych redaktorów wymienionych działów. Powołano także wspólny dla całego czasopisma Komitet Redakcyjny, w skład którego wchodzili przede wszystkim oficerowie tych trzech rodzajów służb35. Każdy z działów stanowił odrębną całość, zachował oddzielną, ciągłą numeracje stron i wyodrębniony spis treści. Redaktorami tych działów byli: „Sapera” –— kpt. Karol Kleczke, mjr dypl. Jerzy Levittoux, kpt. dypl. Leon Tyszyński i mjr Tadeusz Zaniewski.
W dziale Saper” poruszano m.in. takie problemy jak”: Organizacja; Wyszkolenie i wychowanie; Taktyka saperska (ogólna, fortyfikacyjna, przeprawy, komunikacja, niszczenia i zapory); Obrona przeciwpancerna; Zagadnienia specjalne i Różne. Od początku swego istnienia periodyk był właściwie trzema pismami, w jednym wolumenie, a komitet redakcyjny spełniał prawie wyłącznie funkcje administracyjne.
„Przegląd saperski”
Miesięcznik był kontynuacją działu „Saper” z „Przeglądu Wojskowo-Technicznego”. Pierwszy numer pisma ukazał się w styczniu 1938 roku. Ciągłość tę podkreślała zachowana przez redakcję numeracja, przyjęto bowiem, jako kolejny rok wydawania pisma rok dwunasty, licząc od daty powstania „Przeglądu Wojskowo-Technicznego.” tj. roku 1927. Układ i format zeszytu również pozostała bez zmian”. Wydawcą było— Dowództwo Saperów Ministerstwa Spraw Wojskowych.
Problematyka poruszana na łamach czasopisma była bardzo rozległa, lecz ściśle związana z działalnością saperów. Poza artykułami przekrojowymi, w każdym numerze, wiele miejsca przeznaczano na przegląd publikacji zamieszczanych w zagranicznych periodykach saperskich. Ostatnie strony każdego zeszytu przeznaczano na sprawozdania i recenzje oraz bibliografię. W „Przeglądzie Saperskim” nie było w zasadzie wyodrębnionych działów tematycznych. Prace drukowano w kolejności ustalonej przez redakcję. Jednak w opracowanym w grudnia 1938 roku „Skorowidzu działowym” artykuły zgrupowano w następujące działy: Organizacja; Historia; Wyszkolenie i wychowanie; Regulaminy, Instrukcje i podręczniki; Taktyka saperów; Sprzęt, materiały i zaopatrzenie saperów; Różne. W celu promocji młodych talentów, redakcja ogłaszała konkursy na najlepsze prace poruszające problematykę saperską.
Można stwierdzić, że —– obok obowiązujących instrukcji i podręczników –— był „Przegląd Saperski” głównym „… źródłem informacji oraz polem wymiany doświadczeń dotyczących taktyki saperów, a zwłaszcza szkolenia żołnierzy i pododdziałów”.

Tytuł pisma wydawany il. numerów
„Saper i Inżynier Wojskowy 1922–1926 60
Przegląd Wojskowo-Techniczny 1927–1937 132
Przegląd Saperski 1938–1939 20

Redaktorzy naczelni od do
płk inż. Konstanty Haller I.1922 XII. 1926
płk dyp. inż. Marian Przybylski I. 1927 XII. 1927
płk Jan Skoryna XII. 1927 IV. 1929
płk Stefan Dąbrowski V. 1929 XII. 1929
ppłk Władysław Szwykowski I. 1930 XII. 1932
ppłk Patryk O’’Brien De Lacy I. 1932 XII. 1937
mjr/ppłk Teodor Zaniewski I. 1938 IX. 1939

Opracowano na podstawie: Zdzisław G. Kowalski, Fachowe czasopisma wojskowe w latach 1918–—1939