Myśl polityczna obozu narodowego 1939-1945 (2)

Stronnictwo Narodowe kreśliło wizje przyszłej Polski jako państwa narodowego, bezklasowego, zorganizowanego hierarchicznie na podstawie zdolności do brania na siebie obowiązku wobec narodu i odpowiedzialności za ich spełnienie. Podstawą systemu miała być demokracja „zapewniająca wszystkim obywatelom polskim pełny udział w życiu politycznym”, miała to być demokracja w służbie narodu – demokracja narodowa. Katolicyzm traktowano jako podstawowy element jednoczący naród polski, a organizacja narodu miała pokrywać się z organizacją państwa. Tadeusz Bielecki opowiadał sie za ustanowieniem silnej władzy wykonawczej, opartej na zaufaniu narodu i kontrolowanej przez parlament, wybrany według demokratycznej ordynacji. Szczegółowy projekt koncepcji rządów przedstawiła Komisja Spraw Ustrojowych pracująca pod kierunkiem prof. Stanisława Grabskiego.
W maju 1943 r. Stronnictwo Narodowe przedstawiło projekty ustrojowe państwa odmienne od projektu Grabskiego. Kolejne projekty przedstawione w połowie 1944 r. odbiegały już znacznie od koncepcji wypracowanej na forum Rządu Jedności Narodowej. Z kolei Konfederacja Narodu za najlepszą formę ustrojową uznała korporacjonizm. Podstawą życia państwowego miały byc związki obywateli bezpośrednio korzystających z efektów pracy danego odcinka. Jak większość poglądów prawno-ustrojowych również ta wizja podporządkowana była idei Imperium Słowiańskiego. Wiosną 1944 r. w związku ze zmiana sytuacji geopolitycznej uległa zmianie również wizja urządzenia państwa. Ład społeczny miał opierac się na demokracji społecznej, czyli takiej w której władza należy do narodu. ON-R „Szaniec” prezentował wizję państwa o ustroju narodowym, choć w późniejszym okresie niektórzy publicyści koncentrowali uwage na organizacji silnego państwa zbudowanego na zasadzie hierarchicznej.
Państwo narodowe traktowano jako własność narodu polskiego i to on miał decydować o charakterze ustroju, życia i działalności państwa, będąc jego wyłącznym gospodarzem. Samorząd traktowano jako sposób odpartyjnienia państwa.ON-R „Szaniec” podobnie zresztą jak inne organizacje narodowe, przywiązywał istotną wagę do wychowania społeczeństwa w duchu narodowym, opartym na dorobku kultury zachodniej wyrosłej z kultury śródziemnomorskiej i przesiąkniętej jednocześnie wartościami chrześcijańskimi.
Ogólna wizja ustroju gospodarczego powojennej Polski pojawiła sie bardzo wcześnie. Z biegiem czasu precyzowano rozwiązania szczegółowe. Rozwój gospodarczy traktowany był przez obóz narodowy jako jeden z czynników podporządkowanych twórczej roli narodu. Przebudowa ustroju gospodarczego miała urzeczywistnić zasady sprawiedliwości społecznej. Krytykowano zarówno system kapitalistyczny jak i socjalistyczny. Stronnictwo Narodwe postulowało równość szans danych wszystkim Polakom przez Państwo. Konfederacja Narodu uważała, że idealny system gospodarczy można zrealizować poprzez ozrganizowanie całości życia gospodarczego w sposób korporacyjny, łączący ideę samorządu i kontrli państwa. ON-R „Szaniec” zasadniczy cel przebudowy gospodarczej dostrzegał w upowszechnieniu własności i wykluczeniu obcego kapitału. Ruch Miecz i Pług zapowiadał podniesienie godności pracy. Propagował ideę budowy państwa jedynie przez pracujących obywateli i tym samym pożytecznych dla społeczeństwa.
Stronnictwo Narodowe stało na stanowisku, że państwo powinno dążyć do zapewnienia każdemu obywatelowi choćby najskromniejszej prywatnej własności. Bowiem stanowi ona warunek gwarantujący wolność osobistą. Dopuszczano ograniczenia w zakresia władania własnościa prywatną, jeśli wymagałoby tego dobro państwa i narodu. Według Konfederacji Narodu upowszechnienie własności odnosić się miało tylko do narodu polskiego. ON-R „Szaniec” propagował upowszechnienie własności poprzez stworzenie drobnych i średnich warsztatów pracy, pozostających w rękach Polaków. Państwo miało czuwać poprzez prowadzenie określonej polityki gospodarczej, zwłaszcza w zakresie planowania. Wszystki ugrupowania obozu podnosiły także upaństwowienie przemysłu związanego z obronnością kraju. W kwestiach agrarnych Stronnictwo Narodowe lansowało model przyszłego ustroju rolnego, którego podstawą miało być tzw. uregulowane małe gospodarstwo rolne (5-50 ha, z preferencją dla gospodarstw o wielkości 8-25 ha) o zwartej całości. Ludność wiejska miała też znaleźć zatrudnienie w innych gałęziach przemysłu, poprzez rozwój rzemiosła na wsi czy kolonizację nowych terenów kraju. Nie proponowało parcelacji ziemi obszarniczej. Konfederacja Narodu propagowała tworzenie gospodarstw chłopskich na nowych ziemiach o wielkości 15-30 ha. Wszystkie organizacje dostrzegały możliwość zmniejszenia przeludnienia agrarnego poprzez zatrudnienie części ludności wiejskiej w handu w miejsce Żydów oraz zwracały uwage na konieczność podniesienia ogólej produkcji rolniczej. Sporo uwagi obóz narodowy przywiązywał do rozwoju polskiego rzemiosła i kupiectwa.
Sprawy społeczne obóz narodowy również traktował bardzo poważnie. O wadze jaką Stronnictwo Narodowe przywiązywało do zagadnień wychowawczych może świadczyć wyodrębnienie specjalnych wydziałów odpowiedzialnych za pracę ideowo-wychowawczą. Zwracano także uwagę na doniosłą rolę rodziny w procesie wychowawczym jako czynnik kształtujący lepsze jutro narodu. Konfederacja Narodu traktowała oświatę jako „zasadnicze i powszechne dobro narodu”. Szkoła miała obowiązek wychowania dla rodziny, państwa i Boga. Wszystkie organizacje podkreślały jednolitość systemu, powszechność szkolnictwa i bezpłatność nauczania na poziomie powszechnym i zawodowym. Nauczyciele powinni być odpowiednio przygotowani, w pełni ukształtowani duchowo zgodnie z ideą narodową, a swój zawód powinien traktować jako zaszczytne posłannictwo.
Sprawą najważniejszą dla obozu narodowego było podtrzymywanie w narodzie przeświadczenia o odrębności kultury narodowej – ważnego czynnika w procesie wychowania narodowego. Opowiadano się za aktywną rolą państwa narodwego w tworzeniu i upowszechnianiu wartości kulturalnych. Działacze Ruchu Miecz i Pług podkreślali rozwój polskiej kultury narodowej w duchu kultury ogólnosłowiańskiej. Właściwe kształtowanie osobowości człowieka było moralnym obowiązkiem nie tylko państwa ale przede wszystkim rodziny, narodu i Kościoła w całkowitej wolności i poszanowaniu praw osoby ludzkiej. W kwestiach socjalnych, rozbudzona zostałaby wola, poszanowanie i miłość do pracy, za którą zapłata powinna wystarczać na godziwe utrzymanie. Wynagrodzenie powinno uwzględniać sytuacje rodzinną pracownika. Uważano, że rodzina posiadająca co najmnie troje dzieci, ajko najcenniejsza, będzie popierana przez państwo. Podstawową opiekę lekarską oraz pomoc społeczną postanowiono powierzyć samorządom. Natomiast funkcje przedwojennej Ubezpieczalni Społecznej proponowano rozdzielić pomiędzy instytucje, które zbliżyłyby system do ludzi pracy. System oparty byłby na składkach powszechnych pozostających w gestii samorządu. Konfederacja Narodu oraz Ruch Miecz i Pług koncentrowały swoją uwagę na problematyce rodziny. Podobnie jak SN, postulowały otoczenie rodzin wielodzietnych szcególną opieką, uważając, w ramach głoszonego hasła, że polskie niemowlęta to najlepsi alianci.
W latach wojny Stronnictwo Narodowe odegrało jeszcze istotną politycznie rolę, jednak teoretycy koncentrowali się głównie na zagadnieniach biezącej działalności politycznej. Wydawać się mogło, że utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej oraz zapewnienia Józefa Stalina pozwoli Stronnictwu Narodowemu na weryfikację i realizację koncepcji programowych formułowanych podczas drugiej wojny światowej. Jednak nie wyrażono zgody na zalegalizowanie działalności Stronnictwa w Polsce Ludowej. Wielu inicjatorów Komitetu Legalizacyjnego partii aresztowano i osadzono w więzieniu. Lata powojenne zaś to okres gdy praktycznie zaprzestano twórczości ideologicznej. Dopiero pod koniec lat 70. obóz narodowy ponownie się odrodził, jednak pod względem myśli politycznej nie wniósł nic nowego, powielając dawne koncepcje.

Artykuł opracowany na podstawie:
Przybysz K., Polska Myśl Polityczna 1939-45. Zarys problematyki. Warszawa 2000