66. Kaszubski Pułk Piechoty imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego
66 kaszubski pułk piechoty imienia Marszalka Józefa Piłsudskiego powstał w pierwszej połowie października 1919 roku w Poznaniu. Kadrę wydzieliły pułki toruński i grudziądzki. Wszystkie wymienione oddziały wchodziły w skład formującej się w tym czasie pomorskiej dywizji strzelców. Organizacja Pułku postępowała bardzo szybko: już w końcu stycznia 1920 roku trzy bataliony strzeleckie ćwiczyły na placach Torunia. Kompanie karabinów maszynowych i plutony specjalne zostały zorganizowane później. W ostatnich dniach maja Pułk był gotów do wymarszu w pole. Skład osobowy Pułku byt jednolity. Zarówno kadra jak i szeregowi pochodzili z Kaszub i Pomorza. Ochotnicy występowali w pokaźnej liczbie. Starsi żołnierze zaprawili się dobrze w rzemiośle wojennym w armii niemieckiej, młódź płonęła zapałem i chęcią czynu. Wspólnota pochodzenia i głęboki patriotyzm kryjący się pod nalotem niemczyzny, zespoliły wewnętrznie Pułk, czyniąc go odpornym na ciężkie i zmienne koleje wojny. Odwieczna walka z morzem wykuwała charakter Kaszuba: znalazłszy się w obliczu nieprzyjaciela, był tak samo twardy, zawzięty i nieznający lęku, jak w czasie sztormu na Bałtyku. W pierwszych dniach swego istnienia Pułk nosił nazwę Kaszubskiego pułku strzelców pomorskich. Dnia 24 października 1919 roku z ust wojskowo-cywilnej delegacji kaszubskiej padły w Belwederze następujące słowa: „Hołd Cl składamy, Naczelniku i Wodzu, hołd życia i krwi najlepszych synów ziemi naszej, żołnierzy Kaszubów i pokornie prosimy racz przyjąć jako szef pod Twe wysokie zarządzenie nasz Pułk Kaszubski i prowadź go i doprowadź ku chwale i potędze naszej Wielkiej Ojczyzny”. Marszałek Piłsudski zgodził się na przyjęcie szefostwa Pułku. Na początku marca 1920 roku dywizja pomorska została przemianowana na 16. dywizję piechoty, a Pułk otrzymał cyfrę 66. Ostatecznie nazwa została ustalona w jej dzisiejszym brzmieniu: „66. kaszubski pułk piechoty imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego”. Pułkiem kolejno dowodzili: porucznik Leon Kowalski od 15 października 1919 roku do 3 maja 1920 roku: pułkownik Czesław Jarnuszkiewicz od 4 maja 1920 roku do 6 kwietnia 1927 roku. Dnia 3 czerwca 1920 roku Pułk wyjechał na front litewsko-białoruski. wchodząc pod Duksztami w skład świeżo sformowanej armii rezerwowej, dowodzonej przez generała Sosnkowskiego. W czasie działań tej armii, uwieńczonych pełnym powodzeniem, Pułk pozostawał w odwodzie i z nieprzyjacielem bagnetów nie skrzyżował. Wkrótce Pułk został przerzucony na Polesie, gdzie oddawszy III batalion do dyspozycji majora Jaworskiego, wszedł w skład grupy pułkownika Łuczyńskiego. Dnia 26 czerwca na Pułk, stojący na pozycji nad rzeką Mytwą, pod wsią Bobrujki uderzył 216. pułk imienia Lenina. Pierwsze natarcie Rosjan złamali Kaszubi celnym ogniem, zadając odwodowym batalionom nieprzyjacielskim maszerującym w kolumnach ciężkie straty. Wróg jednak nie zrezygnował i z niezwykłym uporem ponawiał wciąż ataki. Wywiązały się krwawe i zadęte walki które trwały bez przerwy cały dzień. Parokrotnie Kaszubi przeciwuderzali, używając wydatnie granatów ręcznych. Ostatecznie 66. kaszubski pułk piechoty imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego rozbił pułk rosyjskiej piechoty imienia Lenina. Czcząc to zwycięstwo, w którym ówcześnie dopatrywano się pewnej symboliki Pułk obrał sobie dzień 23 czerwca na dzień swego święta pułkowego.
W międzyczasie III batalion Pułku, walcząc w obszarze Kalenkowicz, odznaczył się również dobrą postawą żołnierską i męstwem. W końcu czerwca batalion dołączył do Pułku. W dniu 4 lipca 1920 roku Rosjanie zmasowawszy nad Berezyną i Autą znaczne siły, przeszli na całym froncie północnym do ofensywy. 66. kaszubski pułk piechoty przeszedł chwalebnie trzydziestoparodniowy odwrót. Kilkudniowe boje nad rzeko Tremlą, zdobycie Rzeczycy nad Styrem, walka toczona z wściekłością na torze kolejowym Kobryń-Żabinka, gdzie otoczony przez nieprzyjaciela Pułk wyrąbał sobie dalsza drogę bagnetem, oto ważniejsze etapy tego okresu. W pierwszych dniach sierpnia Kaszubi walczyli w obszarze Brześcia nad Bugiem. Najpierw bili się nad rzeką Leśną, a następnie nad Bugiem w okolicy Mokran Starych. Nowych i Kurzawki. Obustronny upór cechował walki, jakie toczono tu w ciągu sześciu dni. Kaszubi dzielnie stawali w obronie, lecz chętniej ruszali do przeciwnatarć, impetu których nieprzyjaciel nie był w stanie powstrzymać. W dniu 6 sierpnia Wielki Marszałek powziął historyczną decyzję wydania walnej bitwy nad Wisłą. Decydujący cios wojskom rosyjskim idącym na Warszawę i dolną Wisłę miała zadać grupa uderzeniowa, dowodzona osobiście przez Wielkiego Marszałka. W skład tej grupy weszła również 16. dywizja piechoty, której przemarsz nad Wieprz osłaniał skutecznie 66. pułk piechoty. O świcie 16 sierpnia 1920 roku Pułk przekroczył rzekę Wieprz pod Łysobykami i druzgocząc napotykanego po drodze nieprzyjaciela, maszerował z takim zapałem i pośpiechem, że już dnia 24 sierpnia dotarł do Łomży. Stąd w początkach września został skierowany do Kobrynia, a 14 września ruszył do natarcia na Horodec. Był to węzeł rosyjskich pozycyj w tym obszarze. Leżąc na kanale królewskim, zamykał linie komunikacyjną Brześć—Pińsk. Silna załoga i warunki terenowe czyniły go trudnym do zdobycia. 11 dni trwały walki pod Horodcem: parokrotnie miasteczko przechodziło z rąk do rąk: często walczono na białą broń. Ostatecznie przy współudziale 63. toruńskiego pułku piechoty Horodec został zdobyty. Był to ostatni bój 66. pułku w kampanii polsko-rosyjskiej 1920 roku. Zawieszenie broni zastało Pułk w Nieświeżu. W czasie działań wojennych Pułk zdobył: 2000 jeńców, 2 działa i 25 karabinów maszynowych. Na polu chwały śmiercią walecznych padło: 2 oficerów i 187 szeregowych. Za dzielność, odwagę i za zasługi bojowe srebrnym krzyżem orderu wojennego Virtuti Militari V klasy zostało odznaczonych 28 żołnierzy. Krzyżem Walecznych 82. Sztandar Pułkowi ufundował Szef Pułku, Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski. W czterech rogach lewej strony płachty sztandarowej umieszczone są na tarczach herbowych na przemian: inicjały „J.P.” – Szefa Pułku Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego i oksydowane gryfy kaszubskie na żółtym polu, jako herby ziemi Kaszubskiej. Uroczystego aktu wręczenia dokonał generał dywizji Norwid-Neugebauer w Grudziądzu, dnia 22 września 1929 roku. Gryf kaszubski jako znak pułkowy jest noszony przez żołnierzy Pułku na patkach kurtek i płaszczy. Odznaka pułkowa wykonana jest ze srebra, lekko oksydowanego: tarcza, gryf i okole tarczy emaliowane; napis złoty. Cyfry „6” – stanowią jej główny motyw rysunkowy, pomiędzy szóstkami znajdują się inicjały Szefa Pułku „J.P.”. Na tarczy widnieje gryf Kaszubski; na otoku tarczy napis w narzeczu kaszubskim, będący hasłem Pułku: „Nigde do zgube, nie przyńdą Kaszube”.

cyt.: „Księga Chwały Piechoty”