69. Pułk Piechoty
69 pułk piechoty przemianowano w dniu 5 lutego 1920 roku z 11. pułku strzelców wielkopolskich. Pułk ten powstał dnia 23 lutego 1919 roku z wielkopolskich oddziałów powstańczych: batalionów śremskiego, jarocińskiego, koźmińskiego i 1. pułku piechoty z powiatu rawickiego. Oddziały te wywodziły się z „kompanij bezpieczeństwa”, formowanych przez Polaków od 11 listopada 1918 roku. Nastąpił już bowiem wówczas częściowy rozkład wśród miejscowych załóg niemieckich, wywołany wybuchem rewolucji w głębi kraju. Powstańcy wielkopolscy, to początkowo wyłącznie ochotnicy, których do szeregów przywiodła gorąca miłość Ojczyzny i nieprzeparta chęć walki o wolność. Oficerowie i podoficerowie służyli w czasie wojny światowej w szeregach armii niemieckiej i wynieśli stamtąd gruntowną znajomość służby wojskowej. Terytorialnie pierwsze oddziały Pułku pochodziły wszystkie z Wielkopolski. Ponieważ powstanie 69. pułku piechoty jest ściśle związane z datą 11 listopada 1918 roku, przeto dzień 11 listopada obrano na dzień święta pułkowego. Już od pierwszych chwil swego istnienia oddziały powstańcze – zawiązki Pułku, biorą chlubny udział w oswobodzeniu Wielkopolski spod pruskiego jarzma. W styczniu i lutym 1919 roku poszczególne kompanie i bataliony biją się z Niemcami pod Łomnicą, Strzyżewem, Zbąszyniem i Szubinem, wyróżniając się szturmami na Rawicz i opanowaniem Miejskiej Górki. Połączony już 11. pułk strzelców wielkopolskich wystawiał placówki w okresie od marca do września 1919 roku na odcinku tego miasta i pełnił od października do grudnia służbę graniczną na linii demarkacyjnej w okolicach Kępna, które w styczniu 1920 roku zajął dla Rzeczypospolitej. Wcielony do XXXIV brygady 17 dywizji 69. pułk piechoty przybywa w dniu 1 lutego 1920 roku na front litewsko-blałoruski. Do końca marca kwateruje w okolicach Lidy, a w kwietniu obsadza przedmoście Borysowa, w związku z mającymi tam nastąpić pertraktacjami pokojowymi. W dniu 14 maja 1920 roku Rosjanie, celem odciążenia położenia swych wojsk rozbitych przez Wielkiego Marszałka w wyprawie kijowskiej, przechodzą do ofensywy na froncie litewsko-białoruskim zmuszając oddziały polskie do odwrotu w ogólnym kierunku na Mołodeczno. 69. pułk piechoty, który w międzyczasie powrócił do Lidy zostaje rzucony stamtąd poszczególnymi batalionami a nawet kompaniami w wir walk odwrotowych 1. armii. III batalion bronił dnia 20 maja odcinka pod Lipskiem i Zagłowiem, lecz zagrożony oskrzydleniem wycofał się w najtrudniejszych warunkach przez bagna do Parafianowa, gdzie połączył się z I batalionem, który w dniach 21 i 22 maja walcząc w tym obszarze wyparł przeciwuderzeniem na bagnety pod Kijanowem Rosjan za rzekę Serwecz. W tym samym czasie kompanie 2. i 4. biły się pod Porpliszczem odznaczając się w walce na biała broń i granaty ręczne w pobliżu toru kolejowego Parafianowo—Królewszczyzna. Tu dzielne oddziały Pułku zdołały nawet złamać nieprzyjaciela i przejść do chwilowego pościgu. Następnie Pułk osiąga w walkach odwrotowych obszar miasteczka Rzeczki. Na przełomie maja i czerwca 1920 roku oddziały 1. armii wsparte świeżo sformowaną armią rezerwową pod dowództwem generała Sosnkowskiego przechodzą do kontrofensywy. 69. pułk piechoty odzyskał po bardzo ciężkiej walce w dniach 2 i 3 czerwca Wytreski i Budsław, po czym w pościgu dochodzi do rejonu Parafianowa. Tu dołącza do Pułku II batalion, który w międzyczasie bił się na odcinku I. dywizji
litewsko-białoruskiej pod Wołkołatką-Słobodą i nad Serweczem. W dniu 4 lipca 1920 roku Rosjanie zmasowawszy nad Berezyną i Autą znaczne siły przechodzą do ponownej ofensywy. 69. pułk piechoty usiłując powstrzymać nieprzyjaciela maszerującego wzdłuż toru kolejowego Parafianowo-Połock przeprowadza przeciwnatarcie pod wsią Borowe, która zdobywa łamiąc zacięty opór nieprzyjaciela. W związku z położeniem ogólnym Pułk rozpoczyna wielki odwrót, a doszedłszy na linię dawnych okopów niemieckich w dniu 14 lipca w obronie własnych stanowisk pod miejscowością Krewo walczy pierś o pierś z przeciwnikiem, który zdołał wtargnąć do okopów Pułku. Cofając się dalej na południowy-zachód, paraliżuje w czasie od 22 do 24 lipca 1920 roku w rejonie Rybaków i Deńkowiec nad Niemnem – wysiłki sforsowania rzeki przez Rosjan, a drogę odwrotową wyrąbuje sobie częściowo bagnetem. Nad Bugiem od 4 do 6 sierpnia Pułk trwa mimo celnego ognia artylerii rosyjskiej na odcinku obronnym Kosakowa i przyczynia się chlubnie do odzyskania w przeciwuderzeniu Białobrzegów. Mężnie, i zadając nieprzyjacielowi dotkliwe straty — Pułk przeciwuderzył w dniu 8 sierpnia pod Kossowem. Odwagą i zaciętością Pułk wykazuje się również w czasie kontrofensywy 5. armii z rejonu Modlina. W nocy z dnia 15 na 16 sierpnia 1920 roku zdobywa nagłym napadem Wólkę Kikolską na północny wschód od Modlina, bijąc się o nią zażarcie także i za dnia. W trzy dni później, nacierając wraz z 68. pułkiem piechoty miażdży obronę trzech kolejnych pozycyj nieprzyjacielskich pod Przemiarowem. Chmielowem i Bobami. Wreszcie dnia 24 sierpnia, podczas działań pościgowych na pograniczu niemieckim bierze szturmem Myszyniec, obsadzony przez grupę kawalerii i artylerii korpusu konnego Gaj-Chana, zdobywa baterię armat i zmusza Rosjan do przejścia granicy Prus Wschodnich. Ostatnia praca wojenna 69.pułku piechoty – to pośredni udział w bitwie nad Niemnem, we wrześniu 1920 roku. Wyznaczony w ramach 17. dywizji piechoty, do osłony północnego skrzydła 2. armii przed zakusami litewskimi, maszeruje on z okolic Łomży przez Augustów na Suwalszczyznę, gdzie na polsko-litewskiej linii demarkacyjnej pełni służbę ubezpieczenia. Pułkiem na wojnie kolejno dowodzili: pułkownik Jan Kuczewski od 23 lutego do 24 marca 1919 roku; pułkownik Leon Bilewicz od 25 marca do 6 sierpnia 1919 roku; kapitan Lucjan Sikorski od 7 sierpnia do 29 sierpnia 1919 roku; major Stanisław Thiel od 30 sierpnia 1919 roku do 5 maja 1920 roku i od 17 czerwca do 25 lipca 1920 roku; podpułkownik Stanisław Taczak od 6 do 17 maja 1920 roku; kapitan Wincenty Nowaczyński od 18 maja do 16 czerwca 1920 roku; kapitan Bolesław Kość od 26 lipca do 31 sierpnia 1920 roku oraz podpułkownik Wacław Kluczyński od 1 września 1920 roku do zakończenia działań wojennych. W czasie działań wojennych Pułk wziął do niewoli około 2000 jeńców i zdobył 3 baterie dział i około 60 karabinów maszynowych. Na polu chwały padło śmiercią walecznych 6 oficerów i 200 szeregowych. Na piersiach najdzielniejszych żołnierzy Pułku zabłysło 10 krzyżów orderu wojennego Virtuti Militari V klasy i 108 Krzyżów Walecznych. Na sztandarze, ufundowanym przez społeczeństwo miasta i powiatu Gniezno, figurują obydwa miejscowe herby, wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej i odznaka pułkowa. Aktu wręczenia sztandaru dokonał Prezydent Rzeczypospolitej Profesor Ignacy Mościcki dnia 30 maja 1929 roku w Gnieźnie. Odznaka 69. pułku piechoty nosi herby miast i powiatów, w których Pułk się formował.

cyt.: „Księga Chwały Piechoty”