70. Pułk Piechoty (12. Pułk Strzelców Wielkopolskich)
70 pułk piechoty (12. pułk strzelców wielkopolskich) otrzymał swą nazwę w jej dzisiejszym brzmieniu w dniu 10 lutego 1920 roku. W ten sposób została utrzymana tradycja Pułku, który wywodzi się organizacyjnie z ochotniczych oddziałów wojskowych formowanych w Wielkopolsce na przełomie 1918 i 1919 roku. Zawiązkiem 70. pułku piechoty był batalion „Ostrowski” utworzony w dniu 12 listopada 1918 roku w Ostrowie Poznańskim z żołnierzy narodowości polskiej służących w stacjonowanym tam 155. pułku piechoty armii niemieckiej. Wkrótce batalion ten musiał ulec oficjalnemu rozwiązaniu, a część Jego żołnierzy przeszła do Kalisza i Szczypiorna, gdzie od dnia 21 listopada 1918 roku organizował się tak zwany „Batalion Pograniczny” przydzielony początkowo do 29. pułku piechoty. Żołnierze, którzy pozostali w Ostrowie prowadzili nadal polską pracę wojskową i wzięli następnie udział w Powstaniu Wielkopolskim. Po opanowaniu Ostrowia Poznańskiego i Skalmierzyc organizacja Pułku potoczyła się szybko. Przy współudziale batalionu pogranicznego powstaje batalion „Krotoszyński” i batalion „Ostrzeszowski”. Z oddziałów tych sformowano w dniu 6 lutego 1919 roku 12. pułk strzelców wielkopolskich. W skład Pułku weszli początkowo tylko ochotnicy pochodzący w większości z Wielkopolski. Oficerowie i podoficerowie odbyli wojnę światową w szeregach armii niemieckiej i wynieśli stamtąd gruntowną znajomość służby wojskowej. Wszyscy byli gorącymi patriotami ożywionymi zapałem bojowym, i już od pierwszych chwil swego istnienia oddziały Pułku biorą zbrojny udział w oswobodzeniu Wielkopolski wchłaniając jednocześnie drobne oddziały powstańcze, które powstały samorzutnie na terenie operacyjnym Pułku. Po rozbrojeniu w grudniu 1918 roku załóg niemieckich w Skalmierzycach i Ostrowie Poznańskim, oddziały Pułku toczą w ciągu stycznia 1919 walki zaczepne, zakończone opanowaniem Krotoszyna i Kobylejgóry oraz odrzuceniem silnej kolumny nieprzyjaciela, zmierzającej do zajęcia Rogaszyc. W lutym natomiast i marcu krwawo odpierają natarcia niemieckie na Kochale i Kierzno. Następnie – aż do stycznia 1920 roku pełnią służbę na pograniczu niemieckim w południowej Wielkopolsce i tegoż miesiąca w obszarze Miejskiej Górki Krobi i Kąkolewa zajmują dla Rzeczypospolitej miejscowości, odzyskane przez Nią na mocy traktatu wersalskiego. W końcu stycznia 1920 roku 12. pułk strzelców wielkopolskich został przerzucony na front litewsko-białoruski. Do kwietnia 1920 roku Pułk pozostawał w obszarze Lidy w odwodzie Naczelnego Dowództwa. Od dnia 10 lutego Pułk otrzymał numer porządkowy 70. pułku piechoty. W tymże czasie macierzysta dywizja Pułku – 3. dywizja została przemianowana na 17.dywizję piechoty. W dniu 14 maja Rosjanie przeszli na północy do ofensywy, zmuszając oddziały 1. armii polskiej do odwrotu. W groźnym położeniu znalazło się również lewe skrzydło 4.armii. 70. pułk piechoty rzucony na linię bojową poszczególnymi batalionami walczy w szeregach 1. i 4. armij, odznaczając się pod Ihumeniem, Czernową i Dołhinowem, gdzie zażartymi przeciwnatarciami i przeciwuderzeniami broni powierzonych sobie stanowisk. Do polskiej kontrofensywy 70. pułk piechoty wychodzi w dniu 28 maja 1920 roku z nad Serwecza, przeprowadzając pomyślne natarcie pod Nowosiółkami i Starinkami. W dniu 4 czerwca Pułk forsuje wraz z 68. pułkiem piechoty bagno i rzeczkę i zdobywa twardo broniony Budsław. W pościgu za nieprzyjacielem Pułk osiąga obszar Parafianowa. Na początku ponownej ofensywy nieprzyjaciela w dniu 4 lipca 1920 roku 70. Pułk rozbił przeciwnika na torze kolejowym Lida—Połock pod wsią Uście, którą zdobył, przeszedł do pościgu w kierunku na Proszkowo i cofnął się dopiero na rozkaz dowódcy dywizji. Około 10 lipca napadnięty od tyłu w czasie zajmowania odcinka nad Willą Pułk toczy bój z przewagą nieprzyjaciela w okolicach Wilejki, Śmierdzieji l Somali po czym przeciwuderzeniem uniemożliwia wtargnięcie Rosjan do miejsca postoju dowództwa brygady. W dalszym odwrocie, osiągnąwszy Szczuczyn w nocy z 19 na 20 lipca 1920 roku 70. Pułk nie zdołał się przebić przez zagradzającego mu drogę przeciwnika, lecz cofnął się na Różankę, o która walczył cały dzień, biorąc mimo poniesionych ciężkich strat karabiny maszynowe i jeńców. W obronie przepraw niemeńskich pod wsią Dubno, przeprowadza Pułk w dniu 23 lipca szereg przeciwuderzeń, a w dniach 5 i 6 sierpnia przyczynia się chlubnie do kilkakrotnego odzyskania Białobrzegów nad Bugiem. Bohaterską, wyróżniającą się w tym boju postawę, opłaca Pułk śmiercią swego dowódcy, śp. podpułkownika Jana Januszewskiego. Zaszczytną również rolę odegrał 70. pułk piechoty w kontrofensywie 5. armii z rejonu Modlina. Dnia 16 sierpnia 1920 roku nacierając od czoła i ze skrzydła, zdobył po uporczywej walce wieś Krogule na północny wschód od Modlina, czym dopomógł reszcie dywizji do zwycięskiego opanowania Nasielska. W 3 dni później forsuje w bród, bez poparcia artylerii – a pod silnym ogniem Rosjan – głęboką rzeczkę Peltę, łamie opór nieprzyjaciela pod Głodowem i Przemiarowem i choć przewaga wroga znów za Peltę odrzucony uczestniczy w natarciu pułków 68. i 69., która to akcja doprowadza do zdruzgotania obrony przeciwnika i wzięcia obu miejscowości. W dniu 23 sierpnia w pościgu ku granicy niemieckiej, Pułk pobił oddziały korpusu konnego Gaj-Chana w okolicy Brzeskich Kołaków i Chorzel, zdobył 4 działa, czym dopomógł walczącej w sąsiedztwie naszej Brygadzie Syberyjskiej. Ostatnia praca wojenna 70. Pułku — to pośredni udział w bitwie nad Niemnem we wrześniu 1920 roku. Pułk wyznaczony w ramach 17. dywizji do osłony północnego skrzydła 2. armii przed zakusami litewskimi maszeruje z obszaru Łomży na Suwalszczyznę, gdzie na polsko-litewskiej linii demarkacyjnej pełni jesienią tegoż roku służbę ubezpieczenia. W latach wojny Pułkiem kolejno dowodzili: podporucznik (kapitan) Władysław Wawrzyniak od 12 listopada 1918 roku do 24 lipca 1920 roku: śp. podpułkownik Jan Januszewski od 25 lipca do 6 sierpnia 1920 roku; porucznik Tomasz Paul od 7 do 23 sierpnia 1920 roku i podpułkownik Jan Prymus od 24 sierpnia 1920 roku do zakończenia działań wojennych. 70. pułk piechoty (12. pułk strzelców wielkopolskich) wziął około 2000 jeńców oraz zdobył 8 dział i 40 karabinów maszynowych. Na liście strat Pułku widnieją nazwiska 5 oficerów i 191 szeregowych, którzy polegli na polu chwały. Na piersiach najdzielniejszych żołnierzy Pułku zabłysło 12 krzyżów srebrnych orderu wojennego Virtuti Militari i 152 Krzyżów Walecznych. Na sztandarze, który w związku z pokojową pracą Pułku ufundowało społeczeństwo miast i powiatów: Jarocina, Pleszewa i Środy, widnieją herby tych miast i powiatów. Aktu wręczenia sztandaru dokonał w imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałek Edward Śmigły-Rydz w dniu 30 sierpnia 1930 roku w Pleszewie. Doroczne święto Pułk obchodzi w dniu 19 sierpnia w rocznicę najkrwawszej bitwy pod Głodowem i Przemiarowem.

cyt.: „Księga Chwały Piechoty”