68. Pułk Piechoty
68 pułk piechoty początkowo nosił miano 10. pułku strzelców wielkopolskich. Pułk ten powstał w połowie marca 1919 roku z 1. pułku rezerwowego strzelców wielkopolskich, który sformowano z wielkopolskich oddziałów powstańczych: 2. pułku poznańskiego imienia Dąbrowskiego oraz oddziałów Straży Ludowej podporucznika Andrzeja Kopy, utworzonych w Poznaniu i okolicy w pierwszych dniach stycznia 1919 roku. Oficerowie i większa część szeregowców byli to dawni wojskowi armii niemieckiej. Chrzest bojowy Pułku – to opanowanie energicznym natarciem i okrążeniem w nocy z 5 na 6 stycznia 1919 roku lotniska wojskowego w Ławicy pod Poznaniem. W dniach 11 i 12 stycznia powstańcy biją się w grupie podpułkownika Grudzielskiego, ponosząc straty, ale zdobywają szturmem Szubin, a przez osaczenie – Żnin. W walkach tych powstańcy wykazują dobrą postawę żołnierską, oraz biorą jeńców i zdobycz. W dniach 7 i 8 lutego Pułk wykonywa przeciwnatarcie z rejonu Kcynia-Szubin, które doprowadza do opuszczenia przez Niemców Nakła. Po licznych walkach nad Notecią i pod Zbąszyniem, Pułk stoczył swój ostatni bój w Wielkopolsce, rozpoznając w dniu 18 czerwca 1919 roku przez Rynarzewo w kierunku na Bydgoszcz i otwierając sobie przebojem drogę aż do Kanału Noteckiego, z nad którego musiał się jednakże wycofać wśród dotkliwych strat. Dnia 9 marca 1919 roku wyrusza z Pułku na front ukraiński pod Lwów kompania ochotnicza, która w grupie generała Aleksandrowicza chlubnie przyczynia 20 marca do złamania oporu nieprzyjaciela wzdłuż linii kolejowej Sądowa Wisznia-Gródek Jagielloński. W Gródku bierze obfitą zdobycz wojenną. Następnie kompania bierze wybitny udział w walkach małopolskich w maju, czerwcu i lipcu 1919 roku. Z końcem czerwca 1919 roku cały 10. pułk strzelców wielkopolskich przybywa do Małopolski Wschodniej (…) a we wrześniu powracają do Wielkopolski, gdzie uzupełniają się, szkolą i pełnią służbę na polsko-niemieckiej linii demarkacyjnej. W dniu 1 lutego 1920 roku przemianowany został na 68. pułk piechoty. Z końcem czerwca 1919 roku cały 10. pułk strzelców wielkopolskich przybywa do Małopolski Wschodniej, by wziąć udział w przygotowanej przez Wielkiego Marszałka ofensywie, której celem było ostateczne oswobodzenie Małopolski Wschodniej i wyparcie Ukraińców za Zbrucz. Pułk w składzie grupy wielkopolskiej zająwszy odcinek nad Gniłą Lipą, otrzymał zadanie zajęcia Narejowa, a następnie Brzeżan. O świcie dnia 28 czerwca Pułk forsuje Gniłą Lipę pod Wołkowem i doszedłszy pod wsie Bitka i Kosteniów napotyka na zacięty opór nieprzyjaciela, który przechodzi w tym rejonie do przeciwnatarcia. Pułk lamie zakusy nieprzyjaciela i zdobywa obie wsie szturmem. W błyskowicznym pościgu Pułk opanował Janczyn i Narojów-Miasto, bronione przez wyborowych „siczowych striełków”. W dalszym pochodzie nad Zbrucz, w dniu 17 lipca zdobył Husiatyn. W sierpniu 1919 roku „dziesiątacy” rozbrajają zbolszewizowaną ludność na Wołyniu a we wrześniu powracają do Wielkopolski gdzie uzupełniają się, szkolą i pełnią służbę na polsko-niemieckiej linii demarkacyjnej. w pierwszych dniach lutego 1920 roku 68. pułk piechoty w składzie XXXIII brygady 17. dywizji piechoty został skierowany na front litewsko-białoruski. Początkowo Pułk stał w odwodzie Naczelnego Dowództwa w rejonie Mołodeczna. W połowie maja 1920 roku Rosjanie, chcąc odciążyć położenie swych wojsk na Ukrainie, rozbitych przez Wielkiego marszałka w wyprawie kijowskiej, przechodzą do ofensywy na północy zmuszając oddziały 1. armii polskiej do odwrotu, 68. pułk piechoty zostaje rzucony na linię bojową i w ciągu czterech dni zmaga się z przewagą rosyjską pod Królewszczyzną.
Następnie Pułk wraz z oddziałami 1. armii cofa się wzdłuż toru kolejowego Połock-Wilejka. Na przełomie maja i czerwca Polacy przechodzą do kontrofensywy, przy udziale nowosformowanej armii rezerwowej dowodzonej przez generała Sosnkowskiego. 68. pułk piechoty rozpoczyna działania zaczepne w dniu 19 maja zajmując Jackiewicze, a nazajutrz Krzywicze i forsując pod ogniem most na Serweczu. W pościgu za uchodzącym nieprzyjacielem Pułk opanował w dniu 4 czerwca Budsław i Parafianowo. Wkrótce Rosjanie zostali odrzuceni za rzekę Berezynę,, apolsie działania zaczepne wstrzymano. W dniu 4 lipca 1920 roku Rosjanie rzuciwszy na front północny wielkie masy wojska, podejmują ponowną ofensywę. Polacy rozpoczynają odwrót. 68. pułk piechoty w dniu 6 lipca odparł zwycięsko natarcie nleprzyjacielskiej brygady na Kowale, umożliwiając wycofanie się innych oddziałów. W dniu 8 lipca bił się prawie z całą dywizją rosyjską o wieś Puzyry, odbijając ją czterokrotnie, aż wreszcie skrwawiony przeciwnik zaprzestał natarć. Przebijając się z nad Niemna w okolicach Łunnej, traci w dniu 23 lipca ciężko rannego dowódcę Pułku, kapitana Nowaczyńskiego, W dalszym odwrocie Pułk dochodzi nad Bug, gdzie przyczynia sie w dniu 6 sierpnia do odzyskania Białobrzegów i wyparcia Rosjan za rzekę. W końcowym okresie Pułk znalazłszy się w składzie 5.armii, bije się pod Pułtuskiem, a w dniu 10 sierpnia dziesiątkuje pod Sedykieżem, na północny-zachód od Modlina, zaskoczoną morderczym ogniem kolumnę nieprzyjacielską. Zaszczytną rolę odegrał 68. pułk piechoty również w kontrofensywie 5. armii z rejonu Modlina. Dnia 15 sierpnia 1920 roku przełamał opór przeciwnika pod wsią Toruń, na północ od Modlina i utrzymał ją mimo rozpaczliwych wysiłków Rosjan. Nazajutrz, choć ciężkie poniósł straty, natarł w kierunku Nasielska, po krwawej walce zdobył stację kolejową i miasto, zmuszając nieprzyjaciela do szybkiego odwrotu. Dnia 18 sierpnia Pułk rozbija wraz z 69. pułkiem obronę trzech kolejnych pozycyj rosyjskich w rejonie Przemiarowa, Chmielowa, Bobów i Kleszowa. W dniu 20 sierpnia Pułk sforsowawszy błyskawicznie rzekę Orzyc, opanował Szelków, wypierając zaskoczonego nieprzyjaciela. Ostatnia praca wojenna 68. pułku piechoty to pośredni udział w bitwie nad Niemnem, we wrześniu 1920 roku, Pułk wyznaczony w ramach 17. dywizji do osłony północnego skrzydła 2. armii przed zakusami litewskimi, maszeruje przez Augustów na Suwalszczyznę, gdzie na polsko-litewskiej linii demarkacyjnej pełni służbę ubezpieczenia. Na wojnie Pułkiem kolejno dowodzili: podpułkownik (kapitan) Andrzej Kopa od 21 stycznia do 17 grudnia 1919 roku; pułkownik Mieczysław Poniatowski od 18 grudnia 1919 roku do 20 czerwca 1920 roku i kapitan (major) Wincenty Nowaczyński od 21 czerwca 1920 roku aż do zakończenia działań wojennych. Po jego zranieniu dowodził Pułkiem porucznik Edward Banaszak. Pułk wziął około 3000 jeńców i zdobył, licząc w tym broń odebraną Niemcom w Poznaniu: 29 dział i ponad 300 karabinów maszynowych. Stracił 9 oficerów i 324 szeregowych. Na piersiach żołnierzy jego zabłysło 17 krzyżów orderu wojennego Virtuti Militari V klasy i 99 Krzyżów Walecznych. Na sztandarze ufundowanym przez społeczeństwo powiatów: wrzesińskiego, konińskiego, kolskiego i byłego słupeckiego, widnieją herby miast powiatowych. Aktu wręczenia sztandaru dokonał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki, dnia 28 maja 1928 roku we Wrześni. Doroczne święto Pułk obchodzi w dniu 16 sierpnia, dla uczczenia bohaterskiego zdobycia Nasielska w 1990 roku.

cyt.: „Księga Chwały Piechoty”