65. Starogardzki Pułk Piechoty
W ramach kadr formowanych dla dywizji strzelców pomorskich, powstał w październiku 1919 roku w miasteczku Pakość koto Torunia zawiązek 65. starogardzkiego pułku piechoty. W pierwszej połowie stycznia 1920 roku w nowym miejscu postoju Pułku w Mogilnie został zorganizowany I batalion. Po objęciu Pomorza wcielono do Pułku, jako batalion II, samodzielny batalion straży ludowej z Gniewa. Równocześnie organizował się w Tucholi III batalion. Dnia 5 marca J920 roku Pułk stojąc podówczas w Starogardzie, otrzymał swoją dzisiejszą nazwę – 65. starogardzki pułk piechoty. Nieco wcześniej dywizja strzelców pomorskich została przemianowana na 16. dywizję piechoty. W marcu 1920 roku 65. starogardzki pułk piechoty przeszedł do Tucholi. Tu wchłonął w siebie 49. pułk strzelców kresowych. Rodowód tego Pułku był następujący: na przełomie 1918/19 roku został sformowany z żołnierzy narodowości polskiej, przebywających w obozie jeńców La Mandria di Chivasso w Italii. 3. pułk imienia Józefa Garibaldiego. III batalion tego Pułku przyjechał w końcu lutego 1919 roku do Francji, gdzie stał się kadrą 7. pułku strzelców polskich formującej się tam armii generała Hallera. Celem przeszkolenia batalion został wcielony do 217. pułku piechoty francuskiej, stacjonowanego w okolicy Attigny. Dnia 16 kwietnia 1919 roku III batalion uzupełniony w międzyczasie przez ochotników z Ameryki i żołnierzy Polaków z armii niemieckiej, został przemianowany na 7. pułk strzelców polskich. Jednocześnie przejął całkowite wyposażenie po zdemobilizowanym 217. pułku francuskim. Stanowiska oficerskie zajmowali nadal Francuzi. Dnia 11 maja 1919 roku 7. pułk strzelców polskich przybył do Ojczyzny i stanął pod Modlinem. W końcu lipca został przerzucony do Małopolski Wschodniej. We wrześniu Pułk przeszedł na etat wojsk krajowych otrzymując nazwę „49. pułk strzelców kresowych”. Oficerowie francuscy, przekazali swe funkcje oficerom polskim i wkrótce odeszli do szkół, względnie powrócili do Francji. Listopad i grudzień tegoż roku Pułk spędził na granicy nad Zbruczem, po czym został przetransportowany do Mławy. W połowie lutego 1920 roku stanął pod Kościerzyną na straży granicy polsko-niemieckiej. W marcu przeprowadzono demobilizację starszych roczników, która zabrała z Pułku ponad 1000 wypróbowanych wiarusów, ochotników. W kilka dni później Pułk odszedł do Tucholi, gdzie 24 marca 1920 roku przekazał uroczyście swój sztandar 65. starogardzkiemu pułkowi piechoty. W ślad za sztandarem przeszli do szeregów 65. pułku wszyscy żołnierze 49. pułku strzelców kresowych. Od tej chwili jedna im będzie sława. Jedna krew i jeden trud. Dowództwo 65. starogardzkiego pułku piechoty objął w dniu 15 sierpnia 1920 roku pułkownik Franciszek Korewo. Pod jego rozkazami Pułk przeszedł kampanię polsko-rosyjską 1920 roku. 49. pułkiem strzelców kresowych dowodził od dnia 11 maja 1919 roku do 15 października 1919 roku pułkownik armii francuskiej Réné Viard. W pierwszych dniach czerwca 1920 roku Pułk z nad granicy wolnego miasta Gdańska, został skierowany na front na Ukrainie. Po przybyciu do Korostenia, został przydzielony do 6. dywizji piechoty i pierwsze strzały oddał w osłonie linii kolejowej Malin-Korosteń. Następnie przeszedł pod Zwiahel i w składzie grupy generała Romera wziął udział w natarciu na armię konną Budiennego. Dnia 21 czerwca Pułk stoczył zacięta walkę pod Kijankami, bijąc się przez cały dzień w zupełnym odosobnieniu z oddziałami 11. dywizji jazdy rosyjskiej. Nie otrzymawszy omyłkowo rozkazu o zarządzonym odwrocie. Pułk mimo pogarszającej się z każdą chwilą sytuacji trwa niezłomnie na miejscu. Silny ogień artylerii i karabinów maszynowych rosyjskich, szarże i natarcia spieszonych szwadronów nie mogą rozbić Pułku. Żołnierz zdając sobie sprawę, że od jego męstwa zależy los Pułku, walczy z uporem aż do późnej nocy, która pozwala oderwać się od nieprzyjaciela. W dalszych operacjach odwrotowych, Pułk opierając się kolejno na Słuczy i Horyniu, dotarł w ciężkich marszach pod Równe. Tu uczestniczył w ponownej próbie rozbicia „rozpędzonego kota wojny na południu”, po czym wycofał się na Łuck. Nad Styrem, w obszarze Beresteczka i Brodów wywiązały się przy współudziale Pułku, zacięte walki w których postępy konnej armii rosyjskiej zostały wreszcie częściowo powstrzymane. Z obszaru Brodów Pułk został przerzucony do Debilna, skąd w składzie swej macierzystej dywizji ruszył do kontrofensywy prowadzonej osobiście przez Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Genialną myśl Naczelnego Wodza zrozumiał żołnierz i materializował ją wspaniałą wydajnością marszową, oraz odwagą i zapałem w starciu z nieprzyjacielem. Stąd też odnosił na tej drodze świetne sukcesy: dla 65. starogardzkiego pułku piechoty najbardziej owocnym był bój pod Mrozami stoczony w dniu 18 sierpnia 1920 roku. W pościgu Pułk dobiegł pod Łomżę. Dnia 7 września 1920 roku Pułk został przerzucony na poleski teatr wojny. Wychodząc do bitwy niemeńskiej z Włodawy, działał na południowym skrzydle 4. armii polskiej. Trudne warunki terenowe, liczne przeszkody wodne, bronione zaciekle przez nieprzyjaciela, nie były wstanie powstrzymać rozpędu bojowego naszych oddziałów. 65. starogardzki pułk piechoty dążył śmiało naprzód, rozbijając znaczniejsze siły rosyjskie pod Antopolem w dniu 25 września, a w dwa dni później pod Chomskiem. Był to ostatni poważny opór nieprzyjaciela na cyplu pińskim. W pościgu Pułk dotarł do obszaru Nieświeża, gdzie zastało go zawieszenie broni. W czasie kampanii polsko-rosyjskiej 1920 roku Pułk zdobył: 1500 jeńców, 5 dział i 24 karabiny maszynowe. Na polu chwały śmiercią walecznych poległo; 2 oficerów i 128 szeregowych; rannych zostało 14 oficerów i 300 szeregowych. W nagrodę za wybitne czyny bojowe, za męstwo i odwagę okazaną w obliczu nieprzyjaciela na piersiach najdzielniejszych żołnierzy Pułku zawisło: 29 srebrnych krzyżów V klasy orderu wojennego Virtuti Militari oraz 69 Krzyżów Walecznych. Na sztandarze 65. starogardzkiego pułku piechoty obok nazw najważniejszych bojów, są umieszczone następujące znaki w prawym górnym rogu – herb Królestwa Italii, w lewym górnym – herb Republiki Francuskiej – są one związane z tradycją organizacyjną 49. pułku strzelców kresowych. W lewym dolnym rogu znajduje się orzeł Jagielloński – znak Pułku, w prawym wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Sztandar ten został ufundowany przez ludność powiatów: Starogard-Tczew-Gniew. Uroczystego aktu wręczenia sztandaru dokonał generał dywizji Norwid Neugebauer w Grudziądzu dnia 22 września 1929 roku. Święto pułkowe obchodzi 65. starogardzki pułk piechoty w dniu 21 czerwca, jako w rocznicę boju pod Kijankami.

cyt.: „Księga Chwały Piechoty”