73 pułk piechoty

W końcu grudnia 1918 roku wybuchło powstanie w Wielkopolsce. W większych osiedlach na prowincji formowały się samorzutnie oddziały wojskowe przystępując od razu do walki z Niemcami. W ten sposób powstał cały szereg kompanij, o nazwach miast, względnie okolic, z których pochodziły. W lutym 1919 roku kompanie te zostały ściągnięte z linii frontu, otrzymując jednocześnie nazwę „Kompanij garnizonowych”. Na ich wzór organizowano pośpiesznie coraz to nowe oddziały wojskowe. Dnia 29 lipca 1919 roku kompanie garnizonowe na powiaty: grodziski – dawniejsza kompania bukowska, najściślej związana z 73. pułkiem piechoty – kościański, międzyrzecki i śmigielski złączono w jednostkę organizacyjną, tworząc „I batalion garnizonowy okręgu wojskowego II”. W sierpniu z kompanij garnizonowych na powiaty: babimojski, nowotomyski, Poznań zachód i wschowski został zorganizowany batalion II, a we wrześniu z kompanij garnizonowych na powiaty: obornicki, leszczyński, międzychodzki i skwierzyński – batalion III. Dnia 2 października 1919 roku wymienione bataliony utworzyły w Grodzisku „1. pułk rezerwowy”. Dowództwo pułku objął kapitan Kazimierz Zenkteller sprawując je od 2 października 1919 roku do 14 lutego 1920 roku. W listopadzie 1919 roku skład Pułku wzmocnił się o jeszcze jeden batalion — IV. Z chwilą zakończenia organizacji, poszczególne bataliony odchodziły na linię demarkacyjną polsko-niemiecką, na której pełniły zbrojną służbę do stycznia 1920 roku. Po ratyfikacji Traktatu Wersalskiego, Pułk wziął udział w obejmowaniu zachodniej Wielkopolski. W tym czasie Pułk zmienił nazwę na 155. pułk piechoty wielkopolskiej, a stanowisko dowódcy Pułku objął w dniu 15 lutego 1920 roku kapitan Jan Namysł sprawując je, aż do zakończenia działań wojennych.
Odznaka pamiątkowa 73 pp; źródło: Grawe A. Panasiuk W połowie maja 1920 roku 155. pułk piechoty wielkopolskiej (73. pułk piechoty) wyjechał, w składzie VII brygady rezerwowej, na front litewsko-białoruski. Rosjanie, którzy w dniu 14 maja przeszli na północy do działań zaczepnych i zmusili oddziały polskie do odwrotu w ogólnym kierunku na Mołodeczno, mieli być teraz powstrzymani i odrzuceni za Berezynę przy współudziale armii rezerwowej pod dowództwem generała Sosnkowskiego. Pułk wchodzi w skład tej armii i w dniu 31 maja rusza do natarcia, w którym po szeregu bojów osiąga rzekę Miadziołkę. Sforsowawszy ją, Pułk bije znów nieprzyjaciela i w pościgu za nim dochodzi do miasteczka Łużki, gdzie wywiązuje się zacięta walka. Przeciwnatarcie Rosjan nie mogło załamać Pułku, który walcząc mężnie odnosi powodzenie. Wkrótce Pułk osiąga linię rzeki Auty. Tu polskie działania zaczepne wstrzymano, a 155. pułk piechoty wielkopolskiej został taktycznie podporządkowany 10. dywizji piechoty i współdziałał z jej oddziałami w lokalnych walkach zaczepno-obronnych, odznaczając się specjalnie w wypadzie na Jazno. W dniu 4 lipca Rosjanie na froncie północnym przeszli do ponownej ofensywy. Na Pułk stojący nad rzeką Dzisną, w okolicy Szadziewszczyzny, runęło gwałtowne natarcie rosyjskie. W krwawym boju Pułk, walcząc ze znaczna przewagą nieprzyjaciela, utrzymał się na swych stanowiskach do wieczora. Jednocześnie III batalion Pułku walczył w składzie 8. dywizji piechoty. Upór i męstwo, wykazane w tych bojach, Pułk okupił licznymi stratami. W trudnych operacjach odwrotowych, ścierając się z nieprzyjacielem Pułk dociera nad Niemen. Tu bierze udział w składzie 10. dywizji piechoty w akcji mającej na celu odzyskanie Grodna. Idąc wzdłuż prawego brzegu Niemna, w straży przedniej dywizji 155. pułk piechoty odrzucił oddziały III korpusu konnego rosyjskiego i dotarł pod samo miasto. Ze względu na sytuację ogólną, działania tak pomyślnie rozpoczęte, zostały przerwane: Pułk znalazł się w straży tylnej dywizji osłaniając wycofanie się za Niemen.
Dnia 23 lipca Pułk, przeniesiony już do składu 11. dywizji piechoty, stoczył zacięty bój pod Indurą. W toku walki zabrakło amunicji. Żołnierz zaradził na to bagnetem, pisząc nim tą chlubną kartę dziejów Pułku. Szczycąc się słusznie bojem pod Indurą i chcąc go uwiecznić w swej tradycji, Pułk dzień 23 lipca wybrał później na dzień święta pułkowego.
Dalszy odwrót odbywał się w bardzo ciężkich warunkach. 155. pułk piechoty cofał się częściowo z oddziałami 17. dywizji piechoty, częściowo z VII brygadą rezerwową. Po osiągnięciu Małkini Pułk został ściągnięty z frontu i przewieziony do Zegrza na reorganizację. Tu ilość batalionów zmniejszono do trzech, uzupełniając je świeżo przybyłymi marszówkami. W połowie sierpnia 1920 roku doszło do decydującej bitwy nad Wisłą. W myśl planu Wielkiego Marszałka załoga przedmościa warszawskiego miała utrzymać za wszelka cenę stolicę. Grupa uderzeniowa zaś, koncentrująca się nad Wieprzem, pod osobistym dowództwem Naczelnego Wodza, miała uderzyć na tyły wojsk rosyjskich związanych pod Warszawą i rozbić je. 155. pułk piechoty wielkopolskiej został zaliczony do załogi przedmościa warszawskiego i zajął odcinek w kolanie Narwi, od Woli Kempińskiej do ujścia rzeki Rządzy. Od 13 do 16 sierpnia Pułk odpiera z powodzeniem ataki nieprzyjacielskie utrzymując się na swych stanowiskach. Z chwilą dołączenia się oddziałów 1. armii do kontrofensywy grupy uderzeniowej Marszałka Piłsudskiego, 155. pułk piechoty ruszył naprzód zajmując w dniu 17 sierpnia Serock. Następnie Pułk działał na zachodnim pobrzeżu Narwi. Dnia 25 sierpnia Pułk kończy swój udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1919-1920 roku i powraca do Wielkopolski przygotowując się do objęcia Górnego Śląska. W grudniu 1920 roku VII brygada rezerwowa została przemianowana na 23. dywizję piechoty, a Pułk otrzymał swą dzisiejszą nazwę: 73. pułk piechoty.

Sztandar 73 pp, stan obecny (źródło: Wikipedia) Za męstwo i za zasługi bojowe srebrny krzyż orderu wojennego Virtuti Militari otrzymało 21 żołnierzy, a Krzyż Walecznych 140 żołnierzy. W czasie dłuższego pobytu Pułku w roku 1921 w Kępnie, w Wielkopolsce, między żołnierzem, a ludnością miasta i powiatu zadzierzgnęły się węzły serdecznej przyjaźni. Dowodem jej było ofiarowanie Pułkowi sztandaru. W górnych rogach lewej strony płachty sztandarowej znajdują się wyhaftowane znaki, uwidoczniające pochodzenie sztandaru: napis „powiat Kępiński” i herb miasta Kępna. W dolnych rogach są wypisane daty utworzenia Pułku i wręczenia sztandaru. Ceremonii tej dokonał generał Kazimierz Raszewski w Kępnie dnia 4 stycznia 1922 roku. Odznaka 73. pułku piechoty została ustanowiona w 1923 roku. Znajdują się na niej herb województwa śląskiego, oraz złoty orzeł piastowski symbolizujące łączność Pułku z Górnym Śląskiem.

cyt.: „Księga Chwały Piechoty”

Pełniejszy opis historii Pułku w latach 1919-1921 można znaleźć w opracowaniu Zarys historji wojennej 73-go Pułku Piechoty autorstwa kpt. Tadeusza Przyjemskiego dostępnym na stronach Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej .

Więcej informacji o Pułku można znaleźć na stronie Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej 73 Pułk Piechoty z Katowic .